Acun genelinde gıda fiyatları artıyor, kâh yerlerde kayıt icat etmek dahi zorlaşıyor. Değişik ülkelerden insanlar, bu kullanılmamış koşullara evcilleşmek üzere savaşım ederken tıpkısı yandan da yediklerini dönmek zorunda kalabiliyor.

Beş ülkeden ilkokul ayrı hikayeyi aktarıyoruz.

ABD: MARKETLERE ŞEB SEFERLERİ

Saat sabahın dördü olsa bile Georgia yazında çekicilik hâlâ sıcak.

Donna Martin mesaisine bu saatte başlıyor. Görevi, ilçesindeki okullardaki çocukların beslenmesini sağlamak.

Martin, federal hükümetin 4 bin 200 çocuğa kemirmek dağıttığı, ücretsiz ekol yemeği programının hizmet direktörü.

“Bulunduğumuz düz adeta tıpkı besin çölü” diyor, “22 bin kişinin yaşadığı yerde yemeden içmeden iki market var”.

Tıpkısı yıldır ihtiyacı olan ürünleri bulmakta zorlanıyor.

ABD’da almanak gıda enflasyonu Temmuz’da yüzde 10,9’a ulaştı. ABD’liler gelirlerinin ortalama yüzdelik 7,1’ini gıdaya ayırıyor.

Fiyatlar artmaya devam ederken besin tedarikçilerinin bundan sonra okullardaki öğrencileri doyurmakla ilgilenmediğini anlatıyor:

“Bana ‘Almak istediğin ürünlerde çokça seçicisin amma bu fiyatlara satarsak fayda edemeyiz’ diyorlar.”

ABD’nin federal ekol yemeği programı hasis tıpkı şekilde denetleniyor.

Örneğin tavuk nuggetlarının üzerindeki paketlemek kırıntılarının bilcümle buğday ekmeği olması gerekiyor. Öğünlerin şeker hastalığı ve tuz oranlarının de bağan olması kayıt. Bu yüzden Martin önüne mevrut en berduş ürünleri satın alamıyor.

Tahıl gevreğinden yoğurda kadar rastgele kategoride anlaşılan ihtiyaçları olsa üstelik besin tedarikçilerinin bu ihtiyaçları karşılamakta zorlandığını görüyor.

Kronikleşen iştirakçi açığı zımnında kamyon şoförü bulamıyorlar. Yer Yağı fiyatları birlikte sabık yıldan bu yana yüzdelik 60 artmış durumda.

Tedarikçileri istediği ürünleri getiremeyince, Martin’in bunlar yerine bambaşka ürünler bulması gerekiyor.

Kısa müddet ilk, çocukların bayıldığı yerfıstığı ezmesi bulamayınca onun adına fasulye ezmesi almış; “Çocukların bunu sevmeyeceğini biliyorum ama onları yeterince beslemem gerekiyor” diyor.

Bazen üstelik istedikleri ürünleri tedarikçide bulamayınca Walmart kabilinden iri marketlere gece geç veya sabah er saatlerde gitmeleri gerekiyor:

“Bir hafta boyunca seçme zaman kasabaya gönderdikleri tam yoğurtları Walmart’tan satın almamız gerekti.

“Ama okula iri bire bir heyecanla geri dönen öğrencilerin eve gittiklerinde ‘Anne bugün smoothie yiyemedik’ demelerini istemiyorum.”

SRİ LANKA’DA JAK MEYVESİ HASET KURTARIYOR

Kumari Paranathala, Sri Lanka’nın ılımlı kesimlerindeki Kandy selim, eskiden çeltik tarlası kendisine mergup arazide yeşil fasulye ve canlı nane topluyor.

Buradaki kapsam ülkenin dümbelek kalanından, ekonominin ve hükümetin çökmesine sefer açan kaostan haddinden fazla ayrımlı gözüküyor.

Sri Lanka’da az daha her şeyin tedarikinde sorunlar yaşanıyor. Buna reçete, yakıt ve azık birlikte dahil.

İyi geliri olan işlerde etkin insanlar üstelik ana ürünleri satın almakta zorlanıyor.

Paranathala “İnsanlar geleceklerinden endişeli, kayıt tıpkısı madde bulamaz kuzuluk düşmekten korkuyorlar” diyor.

Ektiği yer ailesine ilgili. Pandemi döneminde beklemek üzere yaptıkları ekim, demincek hayatta kalmaları için kritik bire bir öneme sahip.

Sri Lanka’bile gıda enflasyonu Temmuz’de yüzdelik 75,8’i aştı. Sri Lankalılar gelirlerinin ortalama yüzde 30’unu gıdaya harcıyor.

Paranthala sebze yetiştirmeyi kitaplardan ve YouTube videolarından öğrendiğini söylüyor. Zaman bahçesinde domates, ıspanak, cahil, gulgas kökü ve şekerli kumpir yetiştiriyor.

Bittabi ki herkesin onun kabil sebze yetiştirebileceği ayrımsız arsası namevcut.

Fakat çokça sayıda Sri Lankalı, besin krizi nedeniyle yıpranmamış benzeri yiyeceğe yöneliyor: Jak meyvesi.

Paranathala “Buralarda seçkin iki bahçeden birinde jak meyvesi ağacı biter” diyor Paranathala, ve ekliyor: “Fakat bugüne kadar insanlar bu meyveleri yemezdi. Ağaçtan düşüp çürürlerdi.”

Bu meyveden kremalı ve Hindistan cevizli körü yapmaya başladığı, tıpkı müddet sonra jak meyvesini daha pahalı olan göveri ve vücut adına kullandığını anlatıyor.

Son dönemde bu semere kottu adlı popüler çıkmaz yemeği olan kızartmalarda de kullanılıyor. Bazıları de meyvenin çekirdeklerini öğüterek ondan savuşturmak ve kek yapıyor.

Jak meyvesi beş altı yıldır mütenevvi ülkelerdeki çalımlı restoranlarda ten adına kullanılıyordu. Fakat bu kriz, bu meyveyi yetiştiği topraklarda da popülerleştirdi.

Peki jak meyvesinin tadı lacerem?

“Tanım etmesi zor” diye niteleyerek yanıtlıyor bu soruyu, “Cennetten gezinti ayrımsız tadı var”.

NİJERYA’DA FIRINLAR BATIYOR

Emmanuel Onuorah kısa süre öncesine büyüklüğünde politikayla zorlu ilgilenmediğini söylüyor.

Fırıncı olan Onuorah, hoppadak ekmeğinin peşinde sıradan biriyken çabucak mesleğini yapmanın imkansızlaştığını gördüğünü anlatıyor.

“Benzeri yılda buğday fiyatı yüzdelik 200, şeker hastalığı fiyatı yüzdelik 150, pişirmede kullandığımız yumurta fiyatı ise yüzdelik 120 arttı” diyor ve ekliyor: “Zarar ediyoruz.”

Bu nedenle 350 işçisinden 305’ini çıkardığını anlatan Onuorah “Demincek ailelerini lacerem geçindirecekler?” diye niteleyerek soruyor.

Nijerya Seçme Savmak Üreticileri Birliği Başkanı Onuorah, bu duruma karşı harekete eski ve Temmuz ayında ülkedeki bütün fırıncıların dört bölüm süresince kepenk indirmesini sağlamış.

Böylece hükümetin ithal geçmek zorunda oldukları ürünlerde vergileri indireceğini umduklarını söylüyor.

Hasat döneminin keder geçmesi, pandemi sonrası rica artışıyla birleşince buğday ve sebze hasım fiyatları dünya çapında arttı. Ukrayna’nın işgali ise herhangi bir şeyi henüz de kötüleştirdi.

Nijerya’dahi fırıncıların hammaddelerinin neredeyse topu ithal ediliyor.

Ancak ekmek fiyatları Avrupa’dan çok elan düşük olduğu amacıyla hammadde fiyatlarındaki artışı üreticilerin tolere etmesi neredeyse imkansız. Engel etmemek amacıyla bire bir oranda değer artışı yapmaları gerekiyor.

Nijerya’birlikte Temmuz’birlikte azık enflasyonu yüzde 22’ye artık. Umum gelirinin ortalama yüzdelik 59’unu gıdaya harcıyor.

Ülkede cıvıltı arzı birlikte karışık olduğu üzere kavi çok işyeri jeneratörlerde dizel yakarak zat elektriğini üretiyor.

Fakat yakıt fiyatı yüzdelik 30 civarında arttı.

Ülke petrol zengini olsa üstelik Nijerya’üstelik yer yağı rafinerisi bulunmuyor ve tam dizel yakıtını ithal etmesi gerekiyor.

Onuorah, katlanan masraflara karşın paketlemek fiyatlarını yüzdelik 10-12 artırabildiğini söylüyor, “Müşterilerim henüz fazlasını ödeyemez” diyor:

“Nijeryalılar çöllük, maaşlar artmıyor ve şirketler kapanıyor. Böyle sürmek fırınlar üzere da sürdürülebilir değil. Bizler faydalı kurumu değiliz, kâr emreylemek amacıyla kurulmuş şirketleriz.”

“Amma şimdilik Nijeryalılar kıtlık çekmesin diye bu zorluklara katlanıyoruz.”

PERU’DA 75 KİŞİLİK KAZAN

Sisli site Lima’nın art kesimlerindeki tıpkı tepede, Justina Flores bugün ne pişireceğine değişmeyen vermeye çalışıyor.

Bu, rastgele gün henüz üstelik zorlaşan bir probleme dönmüş durumda.

Pandeminin yeryüzü kötü zamanlarında 60 komşusuyla alay malay ellerindeki malzemeleri birleştirip benzeri kazanda kemirmek yapmaya başlamışlar.

Yaşadığı Miraflores mahallesinde çoğu can aşçılık, bakıcılık, hizmetçilik ve bahçıvanlık gibi karı işçiliği yaparken, pandemiyle birlikte işlerini kaybetmiş.

Geçmiş Flores’in evinin önünde buluşup, topladıkları odunları yakarak alay malay yemek yapmaya başlamışlar.

Sonra bunun amacıyla epey bir kulübe yapıp, aynı papazdan aldıkları fırını içine yerleştirmişler. Flores pazarcılardan çöpe atacakları yiyecekleri kendilerine vermelerini istemiş.

İki yıl sonra kazanları hâlâ kaynıyor. 75 kişiye haftada üçer kat kemirmek hazırlıyorlar.

Covid öncesi lokanta yamağı adına etkin Flores, mahallesinde ayrımsız lidere dönüşmüş.

“Elan aşkın bindi toplayabilmek için kapıları çalmayı bitmeme ediyorum” diyor.

Ancak ilkin pilav beraberinde ten ve sebzeli yahni pişirirken akıbet biraz ayda bulabildiği bağışlar akıbet aşama azalmış: “Çaresizce porsiyonları küçültmek zorunda kaldık.”

Nisan’üstelik çiftçiler ve nakliye işçilerinin mütezayit yakıt ve gübre fiyatlarına karşı başlattığı protestolar grevle sonuçlanmış ve bu birlikte azık dağıtımını daha dahi zorlaştırmış.

Flores son dönemde deri pişirmeyi tamamen bırakmış. Ilk ten yerine soluk, ciğer, mızrap ve bek kullanmaya başlamışlar.

Tıpkısı süre sonraları sakatat fiyatları üstelik artınca onları kızarmış yumurtayla ikame etmeye başlamış.

Yağ fiyatları artınca kızartmak hesabına yumurtaları ailelere verip kaynatmalarını söylemiş.

Fakat demin arasında testis dahi kalmamış.

Bu yüzden soğan ve otlardan yaptığı aynı sosla makarna servis ediyor.

Flores bu uzanım nedeniyle greve giden çiftçileri bile suçlamıyor.

“Peru’dahi yeterince azık üretebiliriz ancak hükümet lüzumlu yardımları yapmıyor.”

ÜRDÜN’DE PAHALI TAVUK BOYKOTU

22 Mayıs’ta aynı çok ortaklı adisyon, kullanıcıları tavuk ürünleri görselleriyle gelişigüzel #Açgözlü_Tavuk_Şirketlerine_Boykot etiketini kullanarak paylaşım yapmaları çağrısında bulundu.

Birkaç çevrim sonradan Ürdün’da zinde Salam Nasralla, marketten eve giderken bu kampanyanın viral olduğunu görmüş:

“Temas yerden bunu duymaya başladık. Tamlık arkadaşlarımız, ailemiz boykot çağrısından bahsediyordu. Derken içtimai medya ve televizyonlara birlikte yayıldı.”

Ahzüita fişlerindeki artışı o de kemiksiz benzeri şekilde hissetmiş.

Ebeveynleri, kız kardeşleri ve yeğenleri üzere dahi aşındırmak eden iki bala annesi Nasralla, özge vücut ve balıklar pahalı olduğu için verimli eli nimetli tavuk alıyormuş.

Boykota katılması gerektiğini düşünerek 10 devir süresince tavuk almamış ancak bu çarpık çurpuk olmamış.

Et namına humus, falafel veya patlıcan kızartması yemişler.

Kampanya başladıktan 12 çağ bilahare tavuk fiyatları üçte tıpkısı oranında düşmüş.

Ürdün’birlikte azık enflasyonu Orak Ayı’de yüzdelik 4,1 oldu. Ülkede insanlar gelirlerinin ortalama yüzdelik 27’sini gıdaya harcıyor.

Tavukçuluk özne ve kasaphane işleten Rami Bakımsız, boykotları genel namına desteklese da bu boykotun yanlış olduğunu düşünüyor.

Sahibi olduğu tavuk çiftliği yıl başından bu yana kalan mahrukat ve tavuk yemi fiyatları dolayısıyla zorlanıyor. Yakıt ve hububat fiyatlarındaki artışta global faktörlerin üstelik etkisi var.

Çin’in domuz gribi sonrası domuz nüfusunu artırma kararı, Güney Amerika’daki susuzluk ve Ukrayna’daki savaş bunlardan bazıları.

Ürdün’dahi hükümet bu yıl tavuk ve kâh ürünlerin fiyatlarına benzeri üst çizgi getirmeyi teklif etti.

Tavukçular Ramazan sonuna büyüklüğünde bu sınırı kabul edeceklerini açıkladı. Ancak Mayıs başında Ramazan’ın bitmesiyle alay malay küsurat maliyetler nedeniyle gine bedel artışına başvurmak zorunda kaldılar.

İşte boykot bunun üzerine başladı.

Nasralla protestonun sonuç vermesinden mutlu olsa birlikte bunun sonuncu ayrımsız çözüm olmayacağından endişeli:

“Maatteessüf bundan yeryüzü haddinden fazla, çiftçilerin ihtiyaç duyduğu temas şeyin fiyatını artıran iri tüccarlar değil, hasis çiftçiler ve tavuk üreticileri kötülük gördü.”

Habere katkıda bulunanlar Suneth Perera, Guadalupe Pardo ve Riham Aldatma Baqaeen