Demokratikleşme ve özgürleşme alanında mefret çalışmalara imza atan Türkiye’nin üçüncü Cumhur Reisi Ihtişam Bayar’ın vefatının üzerinden 36 sene geçti.
AA muhabirinin derlediği bilgilere bakarak, 1883 yılında Bursa’nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde dünyaya gelen Bayar, önce ve ortaöğrenimini Umurbey’de tamamladı.
Ardından Bursa’bile İpek Meslek Yüksekokulu ve College Francais da l’Assomption’dahi eğitim bilimi gören Bayar, ahbaplık ve bankacılık alanlarında çalıştı.
Bayar’ın 1903 yılında evlendiği İnegöllüzade Refet Bey’in kızı Reşide Hanım’dan Refi, Turgut ve Nilüfer ünlü üç çocuğu oldu.
İttihat ve Terakki’nin Bursa’üstelik bilinmeyen kolu olan “Grup”ye 1907’üstelik giren Bayar, Ege bölgesinde cemiyetin çalışmalarını çurlatmak ve bölgedeki etkinliğini artırmak üzere İzmir’e özel bir görevle gönderildi.
Balkan Savaşı’nda Bulgar ordularıyla cenk etmek için Bursa’dan gizlice ayrılarak önce İstanbul’daki askeri karargaha, oradan birlikte cepheye revan Bayar, İzmir’de 1918 yılında işgali çelmek ve işgalci kuvvetlere cebin dayanırlık inşa etmek amacıyla kurulan İzmir Koruma-i Ülfet-ı Osmaniye Cemiyetinde çalışkan tumturak aldı.
İttihatçı kimliği ve hakkındaki durdurma emri yüzünden ismini yürümek zorunda mütezayit Bayar, İzmir’in işgali tehlikesi belirince, “Galip Öğretmen” eğreti adıyla ağabey ve köy hocası kadar bölgeyi dolaşarak işgale karşı propaganda yaptı.
Aydın işgal edilince halkı Yunan kuvvetlerine alın düzenlemek amacıyla çalışmalar gerçekleştiren Bayar, Balıkesir Kongresi öncesinde yapılan toplantıda “Sivil Meze Komutanlığı”, kongrede ise rey birliği ile “Akhisar Milli Bayram Kumandanlığı” unvanı aldı.
Atatürk’ün takdir ettiği isimlerden oldu
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, Milli Mücadele’nin lideri Mustafa Kemal Atatürk, Bayar’ın bu süreçteki gayretlerini takdirle karşıladı. Nutuk’ta Bayar’ın ismine düz veren Atatürk, şu ifadeleri kullandı:
“Aydın dolaylarında, İzmir’in işgalinden sonraları, leşker ve halktan bazı vatanseverler, Yunanlılara karşı savunma, halkı yiğitlendirme ve silahlı milli organizasyon ihdas gayretleriyle çalışıyorlardı. beraber İzmir’den isim ve giyecek değiştirerek o bölgeye gitmiş olan Ululuk Bey’in (İzmir Mebus Izzet Bey’dir) hız ve fedakarlığı anılmaya derece.”
Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanması amacıyla yapılan 1919 seçimlerinde Saruhan (Manisa) mebusu adayı namına gösterilen Ihtişam Bayar, saylav seçilerek İstanbul’bile toplanacak sonuç Osmanlı Mebusan Meclisi’ne katılma hakkını elde etti. İstanbul hükümetinin “arananlar ve yakalanacaklar” listesinde düz almasına karşın Bayar, 12 Ocak 1920’birlikte toplanan sonuç Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan Sancağı mebus adına katıldı.
İstanbul ve Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart 1920’üstelik nehiy edilirken, Milli Savaş taraftarı vekiller Malta’ya sürgüne gönderildi. Ancak Bayar, Meclis’in karışma edileceği haberini önceden öğrendiği amacıyla Malta’ya sürgün edilmekten akıbet anda kurtuldu. Malta’ya sürgüne gönderilenler haricindeki Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri, Milli Uğraş’nin merkezi Ankara’da toplanmaya başladı.
Yeni Cumhuriyetin İktisat Bakanı oldu
Bayar, Atatürk’ten aldığı talimatla Anzavur Ayaklanması’nı bastırma görevini namına getirdiği sıralarda, Iri Millet Meclisi 23 Nisan 1920’da Ankara’da açıldı. Bu nedenle Bayar, Meclis’e 2 hafta geç katıldı.
Birinci Balaban Kavim Meclisi’nde milletvekili adına fariza düz Bayar, 27 Küçük Ay 1921’üstelik İktisat Bakanı oldu. Lozan Barış Konferansı’na müşavir göreviyle katılan Bayar, Osmanlı borçları ve bunların ödeme şekliyle ilişkin önerisiyle dikkatleri üstüne çekti. Borçların altın namına kuponla ödeme yöntemini öneren Bayar, böylece gailesiz Cumhuriyetin kazançlı yükünün büyük oranda hafifletmesinin zeminini hazırladı.
1923 seçimlerinden sonradan İkinci Balaban Kavim Meclisi’ne İzmir mebus adına giren Bayar, 1924 yılının mart ayında Değişme, İmar ve İskan Bakanlığına atandı ve İş Bankası’nın kuruluşunu açmak için tıpkısı yılın temmuz ayında bu görevinden çekilme etti. İş Bankası’nın kurulmasında eke gösteriş oynayan Bayar, 1932 yılına büyüklüğünde bankanın umumi müdürlüğünü üstlendi.
Bayar, 1932-1937 yılları arasında İktisat Bakanlığı görevini sürdürürken, 1937-1939 yılları ortada başbakanlık yaptı.
Türkiye’nin üçüncü reisicumhur seçildi
Mustafa Eksiksizlik Atatürk’ün 10 Son Teşrin 1938 yılında ebedî uyku etmesinin ardından Azamet Bayar, Müşir Fevzi Fark Etmek ile müracaat ederek, aralarında yaşanan bir nice rey ayrılığına karşın İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesini destekledi. Bayar, henüz sonra siyasi yaşamını İzmir mebus kendisine sürdürdü.
Çok partili politik yaşamın başlaması konusunda 1946 yılının ev ayında Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Arkadaş Koraltan ile Demokrat Parti’yi (DP) kuran Bayar, tümen başkanlığına getirildi.
Mayıs 1950’de halkın balaban desteğiyle gelişim başına mevrut DP iktidarında, Kerem Bayar Reisicumhur, Yâren Koraltan TBMM Başkanı oldu. Birinci Adnan Menderes hükümeti 22 Mayıs 1950 tarihinde göreve başladı.
Bayar, 22 Mayıs 1950’üstelik Türkiye Iri Budun Meclisince Türkiye’nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi.
Yassıada’üstelik yargılandı
Demokratikleşme ve özgürleşme alanında muhteşem çalışmalara imza atan Bayar ve arkadaşlarının “Yeter küçümseme milletin” sloganıyla çıktıkları kat, 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle serencam buldu.
Cumhurbaşkanı Heybet Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP’li milletvekilleri, Erkânıharbiyeiumumiye Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile leşker ve gâh eğin düzey amme görevlileri gözaltına makbuz. Tüm tutuklular, Yassıada’birlikte hapsedildi.
Yassıada’daki yargılamalar, 14 Teşrinievvel 1960’ta başlayıp 15 Ilkgüz 1961’de karara bağlandı. Hep 19 dosyada toplanan davalar, “Anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi. Yargılamalar neticesinde Bayar, 15 Ilkgüz 1961’da Yassıada Mahkemesi vasıtasıyla idama mahkum edildi. yaş sınırı dolayısıyla cezası, müebbet hapse çevrilen Bayar, 7 Son Teşrin 1964’te rahatsızlığı nedeniyle serbest bırakıldı.
Oran Bayar, 22 Ağustos 1986’de İstanbul’dahi ölüm etti.
